τι παρηγοριά να σου δώσουν τέτοιοι θεοί;

Σήμερα διάβαζα στους μαθητές μου τη σκηνή της εξαπάτησης του Δία απ’ την Ήρα στην Ξ ραψωδία της Ιλιάδας. Τραντάχτηκε η αίθουσα απ’ τα γέλια , με τα πονηρά τερτίπια της Ήρας και την αφέλεια του Δία.

« Αυτός είναι ο θεός τους;» με ρώτησε ένας μαθητής. « Μα πώς πίστευαν σ’ αυτόν;»
Προηγουμένως, είχαμε δει τη σκηνή όπου ο Δίας ανακοινώνει στην Ήρα το σχέδιό του. Έχει προαποφασιστεί ότι ο Έκτορας θα νικά μέχρι να σκοτώσει τον Πάτροκλο. Μετά εγκαταλείπεται στη μοίρα του. Κι όμως αυτός είναι σίγουρος για την αμέριστη υποστήριξη του Δία και μεθυσμένος από σιγουριά κραυγάζει: « Θα σας κάψω τα πλοία, Αργίτες!!»

Η Ίριδα, απεσταλμένη του Δία , του ανακοινώνει πως ο Δίας είναι μαζί του , κι εκείνος « ο πλανημένος» δεν προσέχει αυτή τη «μικρή» λεπτομέρεια των ακροτελεύτιων λόγων της. « Μέχρι να πέσει το σκοτάδι.»
Είναι βέβαιος πως ο Δίας θα είναι δίπλα του μέχρι το τέλος. Απ’ αυτήν την άποψη, είναι ένας γνήσιος τραγικός ήρωας , με κύριο γνώρισμα την πλάνη στην οποία σκόπιμα τον αφήνει ο Δίας. Μια πλάνη που τον σέρνει έρμαιο σε πράξεις ασυλλόγιστης ανδρείας , με αποκορύφωμα το θάνατο του Πάτροκλου. Ο Δίας τον χρησιμοποιεί για να κάνει το χατίρι της Θέτιδας και να δικαιωθεί ο Αχιλλέας.

Κι αυτό ο Έκτορας δεν μπορεί να το αντιληφθεί , για τι τον έχει τυφλώσει η Άτη , με αναγκαίο επακόλουθο την Ύβριν και την τραγική πτώση του.

Πού έγκειται η ύβρις του Έκτορα; Στο ότι άφησε τον εαυτό του να ξεγελαστεί από τις υποσχέσεις του θεού, αφέθηκε να τον πλανέψουν τα μεγάλα λόγια της Ίριδας και ξέχασε την απλή αυτή αλήθεια: πως είναι θνητός και δεν μπορεί να έχει την εύνοια του θεού μέχρι το τέλος.

Κι επανέρχομαι στο ερώτημα του μαθητή: « Αυτοί ήταν οι θεοί τους; Μα , αν πιστέψουμε πως τη θρησκεία τους οι άνθρωποι την επινόησαν τότε για παρηγοριά , πώς μπορούσαν να πιστέψουν σε τέτοιους θεούς;»

Και τη συμπληρώνω εγώ:
« Τι παρηγοριά μπορούν να σου δώσουν τέτοιοι θεοί, θεοί ηθικά κατώτεροι από σένα, που λένε ψέματα, απειλούν ο ένας τον άλλον, μα- το κυριότερο- σε χρησιμοποιούν για να πετύχουν το στόχο τους κι έπειτα σε αφήνουν έρμαιο της αδυσώπητης μοίρας σου;»

Και η απάντησή μου : « Δεν μπορούν να σου δώσουν καμία παρηγοριά.»

Αν σκεφτούμε ότι ο Ησίοδος με την Θεογονία του και ο Όμηρος με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια υπήρξαν οι θεμελιωτές της αρχαίας ελληνικής θεολογίας , νομίζω, είναι εκπληκτική η διαπίστωση που αβίαστα βγαίνει:
Αυτοί οι άνθρωποι , οι αρχαίοι Έλληνες δεν καταδέχονταν να αναζητήσουν παρηγοριά στη θρησκεία. Στέκαν αγέρωχοι απέναντι στη μοίρα τους και την πολεμούσαν μέχρι το τέλος κι ας ξέραν πως αυτή είναι αναπόδραστη.
Αυτός ο λαός είχε την τόλμη να αντικρίζει κατάματα , χωρίς αυταπάτες , τη θνητή του φύση και την αδήριτη σοφία να αναγνωρίζει τα πεπερασμένα του όρια.

Η Ιλιάδα είναι γεμάτη σκηνές θανάτου κι εκεί βλέπουμε την ψυχή να εγκαταλείπει κλαίγοντας το σώμα της και να κατεβαίνει στον Άδη.

Κανένας Παράδεισος δεν την περιμένει.. μονάχα η Λήθη. Καμιά υπόσχεση για δικαίωση μετά θάνατον.

Στην Π ραψωδία περιγράφεται μια μνημειώδης μάχη πάνω στο νεκρό σώμα του Κεβριόνη. Δυο παρομοιώσεις επιστρατεύονται απ’ τον ποιητή για να κάνει πιο ζωντανή τη σκηνή μπροστά στα μάτια μας. Δύο στρατοί μάχονται με λύσσα για τα όπλα του Κεβριόνη. Δέστε όμως πώς κλείνει η σκηνή :

« Και αυτός στο μέσο απέραντος στον στρόβιλον της σκόνης
κοιτάμενος τους ιππικούς αγώνες λησμονούσε.»

« Ενδιαφέρεται καθόλου ο Κεβριόνης για την έκβαση της μάχης που γίνεται πάνω στο νεκρό σώμα του;»
Ρώτησα τα παιδιά και αρχικά με κοίταξαν με απορία. Τι σόι ερώτηση είναι πάλι αυτή; Θα σκέφτηκαν . Η απάντησή τους όμως είναι σύμφωνη με τα ιδανικά της θρησκείας με την οποία γαλουχήθηκαν .

« Και βέβαια.. Ο Κεβριόνης δε θέλει να χάσει τα όπλα του. Θέλει να τον θάψουν μ’ αυτά.» Έτσι μου απάντησαν , αγνοώντας το κείμενο.

Το κείμενο όμως μας επαναφέρει στην τάξη. Τέλος οι ψεύτικες ελπίδες. Ο Κεβριόνης λησμονούσε. Και λησμονούσε επειδή είναι νεκρός και τίποτε απ’ ό,τι γίνεται στη γη δεν τον αφορά πλέον.

Όλα παίζονται πάνω στη γη. Μια θρησκεία που δεν άφηνε κανένα περιθώριο για ελπίδα. Και παράλληλα άνθρωποι που, ενώ το ξέρουν πως σ’ αυτούς τους θεούς δεν μπορούν να βασίζονται , ξέρουν και κάτι άλλο που ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά ξεχνάει:

Πως όποιος ξεχνάει τη θνητή του φύση και υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια τιμωρείται.

Το τρίπτυχο Άτη- Ύβρις- Νέμεσις είναι κυρίαρχο στην Ιλιάδα απ’ την Π ραψωδία και μέχρι το τέλος της.

« Ποια τύφλωσις !!» αναφωνεί ο ποιητής για την ορμή του πολέμου που τυφλώνει τον Πάτροκλο και τον κάνει να καταδιώκει τους Τρώες αλύπητα, ξεχνώντας τη συμβουλή του Αχιλλέα.
Η ίδια τύφλωση ελαύνει τον Έκτορα , οδηγώντας τον στο τραγικό τέλος του απ’ τα χέρια του Αχιλλέα.

Όντα τραγικά λοιπόν οι ήρωες της Ιλιάδας.

Κι αυτή είναι η σοφία των αρχαίων Ελλήνων μπροστά στην οποία ο σύγχρονος άνθρωπος εθελοτυφλεί. Η επίγνωση πως ο άνθρωπος είναι τραγικό ον και η τραγικότητά του έγκειται στην πλάνη του. Πλανημένος γεννήθηκε ,πλανημένος πεθαίνει.

Και η μεγαλύτερή του πλάνη είναι αυτή η υπερεκτίμηση του Νου. Νομίζουμε εμείς οι δύστυχοι πως ,επειδή έχουμε τη Νόηση είμαστε οι εκλεκτοί.

Μέγιστη πλάνη.

Έρχεται ένα ηφαίστειο και ξυπνάει, παγώνει τις εναέριες συγκοινωνίες για μέρες και μας υπενθυμίζει πως οι αιθέρες δεν μας ανήκουν.

Αυτό το μάθημα όμως οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν στέρεα αφομοιώσει.

Γι’ αυτό και η αρχαία Ελληνική σκέψη είναι τώρα περισσότερο επίκαιρη από ποτέ.


σημείωση: ευχαριστώ το Β1 για την τροφή που μου έδωσε στη σκέψη..